Boek ‘Nieuw algemeen contractenrecht’: een nieuwe editie na de inwerkingtreding van Boek 6 BW

Bij Larcier-Intersentia verschijnt in februari 2025 de tweede editie van het boek Nieuw algemeen contractenrecht van prof. dr. Ignace Claeys en prof. dr. Thijs Tanghe. 

Dit handboek focust op het nieuwe algemeen contractenrecht dat op 1 januari 2023 in werking is getreden. 
Het algemeen contractenrecht is het recht dat van toepassing is op elk contract voor zover bijzondere wetgeving er niet van afwijkt. 
Naar aanleiding van het nieuwe Boek 6 BW inzake buitencontractuele aansprakelijkheid hebben Ignace Claeys en Thijs Tanghe hun handboek van 2023 aangepast, met onder meer de verwerking van de regels inzake samenloop van contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid, buitencontractuele aansprakelijkheid van hulppersonen en schadeherstel. Waar nuttig, is er ook een update van de rechtspraak en rechtsleer. 
Het handboek is opgebouwd vanuit de verschillende levensfases van het contract.
In vijf delen behandelen ze de kernvragen die in de levenscyclus van elk contract aan bod komen:
1. Welke mechanismen beperken het handelen van partijen bij het sluiten en uitvoeren van een contract?
2. Is het contract op geldige wijze ontstaan?
3. Wat is de inhoud van het contract en hoe werkt het ten aanzien van partijen en derden?
4. Wanneer is er sprake van contractbreuk en wat zijn de sancties in geval van contractbreuk?
5. Welke gevolgen hebben gewijzigde omstandigheden ten aanzien van het contract?

Larcier-Intersentia interviewde de auteurs naar aanleiding van deze tweede editie.

Kunt u eerst even toelichten waarin deze tweede editie verschilt van de uitgave van 2023?

Net zoals in die eerste editie van 2023, ligt de focus van dit handboek op het nieuwe Belgische verbintenissenrecht, zoals dat op 1 januari 2023 in werking is getreden. Maar uiteraard hebben we naar aanleiding van het nieuwe Boek 6 BW inzake buitencontractuele aansprakelijkheid de inhoud van het boek aangepast, met onder meer de verwerking van de regels inzake samenloop van contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid, buitencontractuele aansprakelijkheid van hulppersonen en schadeherstel. Waar nuttig, hebben we ook gezorgd voor een update van de rechtspraak, met een hele reeks nieuwe arresten van het Hof van Cassatie, en rechtsleer.

Wat wel identiek is gebleven: we hebben er in dit handboek nog steeds voor gekozen om het nieuwe en het oude verbintenissenrecht in één adem te behandelen. We zullen niet alleen nog jarenlang met de twee sets van regels moeten blijven jongleren. De meeste rechtspraak die onder het oude recht werd geveld, blijft ook relevant onder het nieuwe recht omdat het nieuwe verbintenissenrecht voornamelijk een codificatie van de bestaande rechtspraak en rechtsleer is of, zoals de redacteurs van Boek 5 BW zeggen, het nieuwe verbintenissenrecht een evolutie maar geen revolutie beoogt. 

Jullie benadrukken ook dat het uitgangspunt ‘contracten’ is en niet ’verbintenissen’; vanwaar die keuze?

Zoals bij elk boek, moesten we keuzes maken en bijgevolg zijn we vertrokken, niet vanuit de verbintenis, maar vanuit het contract. Het boek gaat over het algemeen contractenrecht, wat sommigen – al dan niet bewust dubbelzinnig – het gemeen contractenrecht noemen. Dat is het recht dat van toepassing is op contracten voor zover bijzondere wetgeving er niet van afwijkt. 

Hoewel onze focus niet ligt op de vele bijzondere categorieën of types van contracten, hebben we er toch voor gekozen om geregeld terug te koppelen naar een aantal afwijkende wettelijke regels voor bijzondere contracten, zoals nog geregeld in het oud Burgerlijk Wetboek. Dat doen we uiteraard niet exhaustief, maar louter bij wijze van voorbeeld, om in gedachten te blijven houden dat er telkens bijzondere regels kunnen bestaan. Daarom krijgen in het bijzonder de regels inzake onrechtmatige bedingen voor consumenten- en ondernemingscontracten de nodige aandacht. 

De praktische invalshoek blijkt ook uit de aandacht die we geven aan de wijze waarop partijen met contractuele clausules kunnen afwijken van het algemeen contractenrecht.

Op 1 januari 2025 is Boek 6 BW in werking getreden; we gaan ervan uit dat jullie in het boek stilstaan bij de vraag in welke mate er voor de regels van buitencontractuele aansprakelijkheid plaats is in een contractuele relatie en ten aanzien van hulppersonen.

Inderdaad, in het nieuwe recht heeft de wetgever komaf gemaakt met het verbod van samenloop van contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid. Men kan immers niet voorbijgaan aan de realiteit dat feiten die als een wanprestatie kwalificeren, ook een buitencontractuele fout ten aanzien van de medecontractant of een ander buitencontractuele aansprakelijkheid verwekkend feit kunnen uitmaken.

Het is dan ook uitkijken naar de rechtspraak, die zal moeten aangeven in welke gevallen een contractuele wanprestatie ook een buitencontractuele fout vormt. Bij de beoordeling van de algemene zorgvuldigheidsnorm kan de rechter onder meer ook rekening houden met de criteria vermeld in artikel 6.6, § 2, tweede lid BW. In het bijzonder het criterium van de eisen van goed vakmanschap en goede beroepspraktijken zou er volgens sommigen in bepaalde gevallen toe kunnen leiden dat de drempel van een buitencontractuele fout weleens snel zou kunnen worden bereikt.

Als aan de vereisten voor samenloop is voldaan, kan een benadeelde contractpartij belang hebben bij de toepassing van een regel van buitencontractuele aansprakelijkheid. Hoewel de regels van contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid steeds meer naar elkaar toe zijn gegroeid, kan de toepassing van de buitencontractuele aansprakelijkheidsregels toch nog om meerdere redenen voordeliger voor de benadeelde uitvallen dan de contractuele aansprakelijkheidsregels. Te denken is bijvoorbeeld aan het geval waarin de aansprakelijkheidsverzekering van de schuldenaar enkel de buitencontractuele aansprakelijkheid dekt en niet de contractuele aansprakelijkheid.

De afschaffing van het samenloopverbod betekent echter niet dat de wetgever in het nieuwe recht geen oog meer zou hebben voor de bekommernissen die in het oude recht precies tot het samenloopverbod hebben geleid. De wetgever heeft wel degelijk oog gehad voor de economie van het contract dat partijen hebben gesloten, zoals blijkt uit de parlementaire voorbereiding: “De keuze van een benadeelde voor de toepassing van een buitencontractuele-aansprakelijkheidsregel bij een contractbreuk mag evenwel niet zomaar de contractuele regels buitenspel zetten. Bijzondere wettelijke of contractuele aansprakelijkheidsregels verliezen immers elke betekenis indien de benadeelde de toepassing ervan kan uitsluiten door een beroep op de buitencontractuele aansprakelijkheid”. In dat opzicht werd dan ook in principe voorzien in een doorwerking van verweermiddelen uit de contractuele relatie (zoals bevrijdingsbedingen) ten aanzien van de buitencontractuele vordering.

Naast de afschaffing van het samenloopverbod, is een belangrijke wijziging ook dat de zogenaamde quasi-immuniteit van de uitvoeringsagent of hulppersoon werd afgeschaft. Die nieuwe regel heeft al heel wat stof doen opwaaien omdat ze in bepaalde gevallen zou toelaten dat een werknemer, bestuurder of vrijwilliger rechtstreeks buitencontractueel aansprakelijk wordt gesteld voor de schade veroorzaakt door de niet-nakoming van een contractuele verbintenis (voor zover er aan de vereisten van de buitencontractuele aansprakelijkheid is voldaan). 

De wetgever heeft de gevolgen van die nieuwe regel wel willen milderen door te voorzien in een dubbele doorwerking van de verweermiddelen uit het hoofd- en het ondercontract. Dit houdt in dat de hulppersoon zich in principe kan beroepen op de verweermiddelen uit (i) het hoofd- en ondercontract, (ii) de wetgeving van toepassing op het bijzondere contract en (iii) de bijzondere verjaringsregels die van toepassing zijn.

In ons handboek gaan we concreet in op verschillende vragen uit de praktijk over de samenloop van contractuele en buitencontractuele aansprakelijkheid en de aansprakelijkheid van hulppersonen, zoals onder meer de vraag in welke mate partijen de vermelde samenloop en buitencontractuele aansprakelijkheid van hulppersonen contractueel kunnen uitsluiten of beperken. 

Nieuw algemeen contractenrecht (tweede editie) (gebonden)
Handboek

Ignace Claeys en Thijs Tanghe

Februari 2025
ISBN 9789400018617