Boek ‘Successieplanning in de praktijk’: een nieuwe editie, meer dan een must na de talrijke recente wijzigingen 

Bij Larcier-Intersentia verscheen in februari 2025 de tweede editie van het boek Successieplanning in de praktijk van Dieter Bossuyt, Kristof Delobelle, Stef Mannaerts en Veerle Wanzeele. 

Is bij mij alles goed geregeld? Accountants, verzekeringstussenpersonen en bankiers worden steeds vaker geconfronteerd met vragen van hun klanten over hun pensioen- en successieplanning. Dit boek, dat ontstaan is vanuit de dagelijkse praktijk van Lemon Consult, richt zich enerzijds tot deze professional, die meer wil weten over successieplanning zonder het volledige juridische jargon en alle wetsartikelen te moeten kennen. Het boek is zeer praktijkgericht en in een begrijpbare taal geschreven, waardoor je als professional je klant op een bevattelijke manier kunt adviseren. 
Daarnaast is het boek ook gericht naar studenten die een praktische opleiding wensen, eerder dan kennis van de achterliggende wetsartikels. Omdat het boek is opgebouwd aan de hand van talrijke herkenbare (probleem)situaties, praktische voorbeelden en tips, raakt de student vertrouwd met vraagstukken waar een adviseur dagelijks mee geconfronteerd wordt. Deze praktische aanpak biedt de student ongetwijfeld een meerwaarde in de latere beroepscarrière. 
Met dit boek richten de auteurs zich ook tot iedereen die zich de vraag stelt: Wat als ik of mijn partner komt te overlijden? Aan wie komt mijn vermogen toe? Hoeveel erfbelasting betalen mijn erfgenamen? Kan dit goedkoper? Hoe kan ik kwetsbare familieleden beschermen? Hoe vermijd ik dat er ruzies ontstaan tussen mijn erfgenamen? 

Larcier-Intersentia sprak met de auteurs naar aanleiding van deze tweede editie. 

Kunnen jullie vooreerst even toelichten hoe de structuur van jullie boek is opgebouwd?  

Vooreerst analyseren we het wettelijk erfrecht: Wie erft wat als je zelf geen planning hebt opgesteld? Wie je vermogen erft, hangt af van heel wat factoren: Heb je kinderen of niet? Als je geen kinderen hebt, wie zijn dan je naaste familieleden? Hierbij komen de concepten ‘graden’ en ‘ordes’ aan bod. Ben je alleenstaand of heb je een partner? Ben je samenwonend of gehuwd? Onder welk huwelijksstelsel ben je gehuwd? Eerst bekijken we de basissituatie van een alleenstaande. Een eventuele partner komt hierbij nog niet aan bod. 
Daarna bouwen we het verhaal verder op en bekijken we de situatie wanneer er wel een partner is. Daarbij onderzoeken we de verschillende samenlevingsvormen en huwelijksstelsels. Er is immers een groot verschil tussen samenwonenden (wettelijk of feitelijk) en gehuwden. Bij die laatsten kan de situatie nog sterk variëren afhankelijk van hun huwelijksstelsel.
Vervolgens berekenen we hoeveel erfbelasting elk van je erfgenamen moet betalen. Welke tarieven zijn van toepassing? Hoe bereken je dit? Zijn er uitzonderingen, vrijstellingen of verminderingen mogelijk? 
Belangrijk: we focussen ons in dit boek uitsluitend op de regeling in het Vlaamse Gewest. De fiscale spelregels die in het Waalse en het Brusselse Hoofdstedelijke Gewest gelden, komen niet aan bod.

Zoals jullie zelf schrijven: het wettelijk erfrecht kan beschouwd worden als een ‘vangnet’, voor wie zelf geen stappen heeft ondernomen om zijn nalatenschap te regelen. Daarom is het noodzakelijk om zelf het heft in handen te nemen en een planning op te stellen. Welke planningsmogelijkheden komen zo aan bod in jullie boek?

Bij gehuwden begint planning al bij de keuze van het huwelijksstelsel: Huw je onder een gemeenschapsstelsel of een stelsel van scheiding van goederen? Je kunt ook specifieke clausules opnemen in je huwelijkscontract, die de verdeling van je vermogen sturen.
Een andere techniek, die bijzonder flexibel en toegankelijk is, is het opmaken van een testament. Door middel van een eenvoudig handgeschreven document, kun je heel efficiënt je vermogen bij overlijden aan de gewenste personen nalaten. Omdat het zo’n veelzijdig instrument is, komen er in het boek ook modelcases en bijpassende clausules aan bod.
Bovendien kun je ook werken met een schenking en je vermogen reeds bij leven overdragen. Aan een schenking kun je diverse modaliteiten koppelen, in functie van je noden en wensen. Om controle over het geschonken vermogen te behouden, kun je een specifieke controlestructuur opzetten, zoals bijvoorbeeld een maatschap, een stichting of een levensverzekering.
Andere technieken, zoals een gesplitste aankoop en een beding van aanwas, zijn nuttige instrumenten om je vermogen te plannen. Het afsluiten van een zorgvolmacht of een erfovereenkomst laat toe om het beheer over je vermogen te sturen en familiale ruzies te vermijden.
Theorie is één ding, maar de praktijk is natuurlijk nog heel wat anders. Daarom selecteerden we vanuit onze dagelijkse praktijk enkele vaak voorkomende situaties. Zo staan we onder andere stil bij een planning in jonge gezinnen, bij een nieuw samengesteld gezin en een koppel zonder kinderen. We geven hierbij telkens een voorbeeldoplossing mee, zodat je er zelf mee aan de slag kan.

Jullie pleiten er ook voor dat jonge mensen tijd maken voor successieplanning, hoewel dat – zoals jullie zelf omschrijven – niet bepaald als ‘hip’ wordt ervaren? 

Successieplanning klinkt voor jonge mensen inderdaad niet erg hip: ze hebben hun hele leven nog voor hen en denken nog niet aan sterven of erfenissen. Onterecht, want het noodlot kan helaas bij iedereen toeslaan. Een ernstige ziekte of een verkeersongeval spaart ook jonge mensen niet. Daarom is het nuttig om ook op jonge leeftijd bewust met successieplanning bezig te zijn, ook omdat mensen vaak onderschatten hoe vermogend ze zijn bij hun overlijden. Denk maar aan een woning die je aankoopt en waarvoor je een lening afsluit die gedekt is door een schuldsaldoverzekering. Bij een overlijden wordt de lening afgelost met de schuldsaldoverzekering en behoort de volledige waarde van de woning tot de nalatenschap. Of denk aan een feitelijk samenwonend koppel dat een huis koopt. De woning gaat bij overlijden van een van de partners, en zonder bijkomende planning, niet naar de langstlevende partner, maar wel naar de familie van de overledene. Met een eenvoudige planning kun je vermijden dat je partner in zo’n situatie onbeschermd of met een financiële kater achterblijft. Bovendien moeten jonge mensen nog heel wat belangrijke levensgebeurtenissen meemaken. Bij elke grote stap staan zij best even stil bij de gevolgen ervan op hun vermogen: als twee mensen een koppel vormen, kiezen ze er dan voor om samen te wonen of om te trouwen? Wanneer ze een huis kopen, naar wie gaat dit huis bij een plots overlijden? Als ze een lening afsluiten, doen ze dat dan met een schuldsaldoverzekering? Als ze een vennootschap oprichten, betrekken ze elkaar daar dan bij? We kunnen nog even doorgaan, maar het mag duidelijk zijn: successieplanning is overal, en de planning evolueert doorheen de tijd. Een planning hangt immers af van de gezinsvorm, het vermogen en de doelen die je voor ogen hebt. Deze zaken kunnen evolueren in de tijd, en al zeker bij jonge mensen.
Daarom is het belangrijk je planning regelmatig te herbekijken en bij te sturen. In eerste instantie komt het er dus op aan een flexibele planning op te stellen, die je later nog kan aanpassen. Het heeft geen zin om op jonge leeftijd een groot deel van je vermogen weg te schenken om later te constateren dat je zelf te weinig hebt om rond te komen. Zoals je bij een schaakspel ook niet pas in de eindfase je strategieën ontwikkelt, doe je dat bij je successieplanning best ook niet pas op je 80ste.

Welke raad kunnen jullie geven aan professionals om een doordacht successieplan op te maken? Want jullie hanteren duidelijk een doordacht stappenplan, dat uit acht concrete stappen bestaat.

Een professional die een klant ontvangt met de vraag “Ik wil aan successieplanning doen, en ik wil mijn vennootschap aan mijn dochter schenken”, kan onmiddellijk zeggen hoe dat moet, wat de meest voordelige tarieven zijn en welke acties die klant moet ondernemen. Maar dat is net wat hij niét moet doen. Hij moet deze reflex bedwingen, een stap terugzetten en eerst zicht krijgen op de totale situatie. De schenking is immers een onderdeel van een groter geheel. Wat zijn de doelstellingen van de klant? Wat is zijn familiale situatie? Waaruit bestaat zijn vermogen? Pas wanneer dat duidelijk is, is concreet advies op zijn plaats.

In ons boek bespreken we inderdaad een doordacht stappenplan. Deze acht stappen worden uitvoerig toegelicht: Stap 1: verzamel informatie via een vragenlijst – Stap 2: breng de familiale situatie in kaart – Stap 3: maak een overzicht van het vermogen - Stap 4: vraag naar de doelstellingen en verwachtingen - Stap 5: ga via een pensioen- en renteniersanalyse na welk vermogen de klant zelf nog nodig heeft –  Stap 6: maak een successieanalyse van de huidige situatie – Stap 7: stel een successieplanning op in overleg met de klant en Stap 8: volg op en stuur bij indien nodig.

Successieplanning in de praktijk (tweede editie)

Dieter Bossuyt, Kristof Delobelle, Stef Mannaerts en Veerle Wanzeele

Februari 2025
ISBN 9789400018112