Een rechtsvergelijkende en rechtspolitieke studie over de defederalisering van justitie – Interview met Arvid Rochtus en Stefan Sottiaux

Door de complexe bevoegdheidsverdeling inzake justitie dringt de vraag naar een eventuele herschikking van de huidige bevoegdheidsverdeling zich op. Op basis van een uitgebreide rechtsvergelijkende analyse, en een bespreking van de rechtspolitieke argumenten voor en tegen een verdere defederalisering, werkten Arvid Rochtus en Stefan Sottiaux in hun studie De defederalisering van justitie concrete modellen voor een nieuwe bevoegdheidsverdeling uit. 

We legden hen enkele vragen voor.

Waarom hebben jullie een studie geschreven over de defederalisering van justitie?

De defederalisering van justitie staat al enige tijd op de politieke agenda. Het komt aan bod in verschillende Vlaamse regeerakkoorden, federale formatieverslagen en onderhandelingsnota’s. Niettemin konden we vaststellen dat het academisch onderzoek over dit onderwerp beperkt is. Het belang van dergelijk onderzoek is nochtans alleen maar toegenomen. Hoewel justitie nog steeds als een van de laatste grote beleidsdomeinen van de federale overheid geldt, zijn er zeker sinds de zesde staatshervorming heel wat bevoegdheden overgedragen aan de deelstaten. Daarnaast zijn de deelstaten, vaak op grond van hun impliciete bevoegdheden, actief in de meeste federale bevoegdheden. Het resultaat is een complexe bevoegdheidsverdeling. In onze studie, uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse minister van Justitie, trachtten we na te gaan hoe deze bevoegdheidsverdeling kan worden vereenvoudigd. 

Hoe is de studie opgebouwd?

In de eerste plaats dienden we justitie als een bevoegdheidsverdelende categorie te omschrijven. We kozen voor een ruime definitie op basis van drie pijlers: de wetgevende, de rechterlijke en de uitvoerende. Zo omvat justitie onder meer de wetgevende pijler met de bevoegdheid voor de ‘klassieke rechtstakken’, zoals het burgerlijk recht, het strafrecht en het gerechtelijk recht. Er is ook de rechterlijke pijler met de hoven en rechtbanken, de administratieve rechtscolleges en het Grondwettelijk Hof. Ten slotte is er de uitvoerende pijler met onder meer de strafuitvoering, veiligheid, politie en openbare orde.

Vervolgens hebben we de bestaande bevoegdheidsverdeling inzake deze domeinen uitgebreid geanalyseerd. Op basis daarvan konden we de belangrijkste knelpunten identificeren. Daarnaast onderzochten we ook de justitiesystemen in 15 federale staten. Vervolgens hebben we de belangrijkste rechtspolitieke argumenten voor en tegen een defederalisering van justitie weergegeven. Dat alles stelde ons in staat om ten slotte enkele mogelijke alternatieve scenario’s voor te stellen.

Wat waren de belangrijkste moeilijkheden die jullie tegenkwamen tijdens het schrijven van de studie?

Tijdens ons onderzoek werden we met verschillende moeilijkheden geconfronteerd. Daarvoor zijn er twee voorname redenen. Ten eerste is justitie een zeer complex beleidsdomein, dat verschillende bevoegdheden omvat, die bovendien zich verspreid bevinden over de verschillende grondwettelijke machten en beleidsniveaus. Met het oog op een eventuele herverdeling van de bevoegdheden is het nochtans precies de samenhang tussen al deze bevoegdheden die belangrijk is. Ten tweede werden we al snel geconfronteerd met de complexiteit van onze federale staatsstructuur. De belangrijkste uitdaging zal zijn om de bevoegdheden op een coherente wijze te verdelen tussen de verschillende beleidsniveaus. Die uitdaging spitst zich vooral toe op de hoofdstad.

Hoe werd de studie onthaald?

Het deed ons veel plezier dat onze studie al snel werd opgemerkt in de media en de politieke en academische wereld. Het was namelijk onze doelstelling om een debat te lanceren over de toekomst van ons justitiesysteem. Niet meer en niet minder. Het feit dat onze studie werd opgemerkt, wijst erop dat het belang van dit debat breed wordt ingezien. De discussie beperkte zich bovendien niet louter tot de Vlaamse kant van het land, hetgeen in het verleden wel het geval was. Ook aan Franstalige kant was er veel aandacht voor onze studie. Uiteindelijk resulteerde dit in de Franse vertaling van onze studie.

Aan wie is de studie gericht?

De studie is gericht aan iedereen die geïnteresseerd is in de toekomst van ons justitiesysteem. Daarnaast is ze gericht aan eenieder die wil nadenken over de toekomst van het Belgische federalisme. In toekomstige discussies over onze federale staatsstructuur zal justitie zonder twijfel een belangrijke plaats innemen.

De defederalisering van justitie
Een rechtsvergelijkende en rechtspolitieke studie

Arvid Rochtus en Stefan Sottiaux

Januari 2023
ISBN 9789400015630