Morele schade in het Belgisch buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht

Bij Larcier-Intersentia verschijnt in april 2025 het boek ‘Morele schade'. Het bestaan en de schadeloosstelling van morele schade in het Belgisch buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht’ van dr. Victor Schollaert.

Het boek biedt een grondige analyse van het bestaan en de schadeloosstelling van morele schade in het Belgisch buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht. Het werpt een nieuw licht op het begrip en de behandeling van morele schade in het aansprakelijkheidsrecht. Het biedt vooreerst een duidelijk kader om morele schade(posten) te begrijpen en te beoordelen. Verder innoveert dit boek door de schadeloosstelling van morele schade op te splitsen in een plicht tot herstel en een plicht tot compensatie. Het herstel moet ervoor zorgen dat de schadelijder zich weer goed voelt en de compensatie moet zorgen voor een erkenning van de negatieve gevoelens uit het verleden. Er gaat bijzondere aandacht naar de rol die geld te spelen heeft bij de schadeloosstelling van schade die per definitie niet in geld is uit te drukken. Dit onderzoek draagt bij aan een meer theoretisch consistente benadering van morele schade.

Larcier-Intersentia interviewde de auteur, dr. Victor Schollaert.

Kunt u vooreerst toelichten wat de basis is geweest van uw onderzoek en dus ook deze publicatie, die verschijnt kort na de inwerkingtreding van Boek 6 BW op 1 januari 2025?

Inderdaad, op 1 januari 2025 is het nieuwe aansprakelijkheidsrecht in werking getreden en in Boek 6 BW worden voortaan 55 wetsartikelen aan het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht gewijd. 
De hervorming had tot doel de rechtszekerheid te bevorderen, het aansprakelijkheidsrecht te moderniseren en een evenwicht te voorzien tussen de vrijheid van handelen en ondernemen en de zekerheid van slachtoffers. 

De aansprakelijkheid genererende feiten en de begrippen causaal verband en schade kregen nu wel een wettelijke definitie, maar ongetwijfeld zullen rechtspraak en rechtsleer een belangrijke rol blijven spelen bij de verdere invulling en verduidelijking van de wettelijke bepalingen. Zo blijkt de definitie van schade waarin artikel 6.24 BW voorziet, hoogst onduidelijk. Hoewel de schade in zekere zin het meest essentiële begrip is in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht, krijgt het niet dezelfde theoretische aandacht als een aansprakelijkheid genererend feit en de vereiste van het causaal verband. En voor het begrip morele schade, als specifieke vorm van schade, is dat niet anders. Het is al lang het domein van de praktijk, maar het is al even lang onderbelicht door de rechtsleer. Het enige basiswerk over morele schade in België dateerde van 1955 en het is dan ook niet verwonderlijk dat we vandaag geen consensuele en coherente definitie
van het begrip kennen. De roep naar verder onderzoek klonk dus al jaren.

De wankele positie van het begrip morele schade tast niet alleen de rechtszekerheid van het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht aan, maar straalt ook uit naar het contractueel aansprakelijkheidsrecht en het bestuursrecht. Artikel 5.237, tweede lid BW bepaalt immers: “De artikelen 1382 tot 1386bis van het oud Burgerlijk Wetboek zijn van overeenkomstige toepassing, tenzij hun aard en strekking hiermee onverenigbaar is.” In de toelichting bij dit artikel is te lezen dat het schadebegrip uit het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht hierdoor wordt getransponeerd naar het contractueel aansprakelijkheidsrecht. In het oude contractueel aansprakelijkheidsrecht is dat niet anders.

Het schadebegrip ex artikel 11bis RvS-wet moet eveneens op buitencontractuele wijze geïnterpreteerd worden. In onze buurlanden ligt morele schade helemaal niet in het verdomhoekje. In Nederland verschenen er reeds meerdere grondige analyses van het bestaan en de schadeloosstelling van morele schade. Ook in Frankrijk verscheen recent een doctoraal proefschrift over het thema. Mijn onderzoek en deze publicatie willen daarom een bijdrage leveren tot het dichten van de theoretische leemte in het Belgische recht omtrent morele schade in het buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht.

Kunt u toelichten wat u in uw publicatie specifiek behandelt?

De centrale vraag waar het onderzoek en dus ook deze publicatie op gebaseerd is, is de volgende:  “Door welke principes worden het bestaan en de schadeloosstelling van morele schade in het Belgisch buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht beheerst en in hoeverre zijn die principes verzoenbaar met de aard van het begrip morele schade?”

Om deze centrale onderzoeksvraag te beantwoorden, werd een antwoord gezocht op twee subonderzoeksvragen.

De eerste vraag was: “Welke morele schadeposten kent het Belgisch buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht en hoe moeten het bestaan en de omvang ervan worden vastgesteld?”

Welnu, de wetgever koos er bewust voor om in Boek 6 BW geen nomenclatuur aan (morele) schadeposten op te nemen. Auteurs erkennen unaniem het bestaan van een aantal verschillende soorten morele schadeposten die het gevolg zijn van een persoonsverandering. Het gaat dan bijvoorbeeld over persoonlijke ongeschiktheid, pijn, esthetische schade, seksuele schade en genoegenschade. Deze schadeposten hebben hun plaats in de indicatieve tabel, die onder meer tot doel heeft een overzicht te geven van de klassiek terugkerende schadeposten.

De tabel is er gekomen op initiatief van het Nationaal Verbond van Magistraten van eerste aanleg en het Koninklijk Verbond van Vrede- en politierechters in het begin van de jaren 90 van de vorige eeuw. De eerste versie van de tabel verscheen in 1995 en vandaag is de tabel aan zijn tiende versie toe (2024). In principe is de indicatieve tabel niet bindend, maar in de praktijk heeft de tabel een normerend karakter gekregen. Het Hof van Cassatie heeft het gebruik van de tabel reeds goedgekeurd. Maar niet alle morele schade is het gevolg van een persoonsverandering. Uit de rechtspraak blijkt dat dierenveranderingen of voorwerpsveranderingen ook aanleiding kunnen geven tot schade. Wie bijvoorbeeld zijn huisdier verliest, kan daar hevig onder lijden. Hetzelfde geldt voor wie bijvoorbeeld een vaas van zijn of haar grootmoeder verliest. Deze vormen van schade worden zelden onderzocht en komen niet voor in de indicatieve tabel. Welke specifieke morele schadeposten erkennen de rechtspraak en de rechtsleer in dit verband?

Morele schade kan ook het gevolg zijn van een specifieke soort fout. De inbreuk op een recht, zoals een persoonlijkheidsrecht of een intellectueel eigendomsrecht, geeft vaak aanleiding tot morele schade. Denk hierbij aan reputatieschade. Morele schade kan ook het gevolg zijn van bijvoorbeeld een schending van een informatieplicht door een arts. Deze vormen van morele schade vallen ook buiten de indicatieve tabel.
De vraag rijst ook welke plaats in België toekomt aan morele schadeposten die in het buitenland expliciet erkend worden, maar hier haast onbesproken blijven, zoals schokschade en angstschade. Passen die posten in bestaande Belgische schadeposten of moeten er aparte schadeposten voor voorzien worden?

De tweede vraag was: “Op welke wijze wordt in het Belgisch buitencontractueel aansprakelijkheidsrecht in de schadeloosstelling van morele schade voorzien en hoe wenselijk is die wijze van schadeloosstelling?”

Daarbij gaat aandacht naar de vraag hoe het principe van de integrale schadeloosstelling precies begrepen moet worden wanneer morele schade voorligt. Ook Boek 6 BW is daarover heel onduidelijk. Zo leest men in de toelichting bij artikel 6.30 BW dat het beginsel van de integrale schadeloosstelling geldt voor zowel materiële als morele schade. Het zou betekenen dat de schade, en niets dan de schade, moet worden hersteld. In artikel 6.31, § 1, tweede alinea BW is dan weer te lezen dat de schadeloosstelling in het geval van morele schade slechts tot doel heeft een billijke en passende vergoeding te voorzien. In de toelichting
bij dat artikel leest men dat dit geen integraal en in concreto herstel van de schade in de weg staat. Zijn een billijke vergoeding en een integraal herstel echter niet onverenigbaar?

Bij het beantwoorden van deze vraag ben ik ook nagegaan welke plaats aan het herstel in natura en aan de schadevergoeding toekomt en hoe die zich tot elkaar verhouden. Er gaat aandacht naar de verschillen in schadeloosstelling naargelang de morele schadepost. Bij het toekennen van schadevergoedingen rijst onder meer de vraag hoe de omvang van die vergoedingen bepaald moet worden. Bovendien blijken er verschillende manieren te bestaan waarop schadevergoedingen voor toekomstige morele schade worden uitbetaald. Deze worden ook onderzocht en in het bijzonder zal onderzocht worden wat de ratio is van het toekennen van geldsommen in het kader van de schadeloosstelling van morele schade. Vanuit een normatief standpunt wordt ook nagegaan of dit wel een adequate methode van schadeloosstelling is, gelet op de aard van morele schade. Tot slot worden er normatieve aanbevelingen geformuleerd omtrent de schadeloosstelling van morele schade.

Morele schade

Victor Schollaert

April 2025
ISBN 9789400017337