Interview

Strafrecht in dialoog: een gloednieuw boek met vijftien bijdragen over prof. dr. Serge Gutwirth als penalis

Bij Larcier-Intersentia is in september 2023 het boek ‘Strafrecht in dialoog’ verschenen.

Prof. dr. Serge Gutwirth is een academicus die van vele markten thuis is. Tijdens zijn loopbaan aan de VUB schrijft hij talrijke artikels en boeken over mensenrechten en over de verhouding van recht tot wetenschap, over criminologische aspecten in het werk van Dostojevski, Foucault en René Girard, over de grondslagen van het milieurecht, maar ook over recht & technologie en de commons. Meer dan 300 artikels heeft Serge Gutwirth op de teller.

Minder bekend is de aandacht die Serge Gutwirth besteedde aan het strafrecht en de strafvordering, vaak samen met zijn collega proximus Paul De Hert, professor Strafrecht en strafvordering aan de VUB. Dit boek beschrijft deze periode in zijn loopbaan, grofweg tussen 2000 en 2020, en bundelt de artikels die hij in deze periode met Paul De Hert schreef. Deze artikels worden gewikt en gewogen door vijftien collega’s, die een commentaar schrijven bij de voortbrengsels van deze twee vrienden. De uitgenodigde collega’s reageren op de pertinentie van het geschrift ten tijde van de publicatie en op de actualiteit van het debat toen en nu in België en Nederland.

Larcier-Intersentia interviewde gastprofessor Maarten Colette naar aanleiding van deze publicatie.

Wat was de aanleiding van deze publicatie? Kunt u dit wat meer toelichten?

De aanleiding voor het boek is het emeritaat van collega Serge Gutwirth, die vooral tussen 2000 en 2010 een duik nam in het strafrecht, om daarna andere thema’s en belangstellingsgebieden terug op te nemen.

In dit boek worden lang niet alle artikels van Serge Gutwirth afgedrukt, maar wel een selectie. De gedachten die in de artikelen in dit boek door Serge Gutwirth worden verwoord, hebben bijna altijd een groot raakvlak met de talloze gesprekken die hij tijdens het schrijven hiervan heeft gevoerd met zijn collega proximus Paul De Hert, en andersom. Als onafscheidelijke vrienden en intellectuele sparringpartners vloeien hun publicaties naadloos in elkaar over. Dit is de reden waarom naast de publicaties van Serge Gutwirth alleen en de gezamenlijke artikels, ook de alleen door Paul De Hert geschreven publicaties in dit boek worden gedrukt.

In het boek schrijven vijftien collega’s een commentaar bij de voortbrengsels van deze twee vrienden. Kunt u meer informatie geven over deze collega’s?

Als respondent is geopteerd voor mensen die ofwel dicht bij het oorspronkelijke werk van Serge Gutwirth en Paul De Hert stonden (als editor van het boek waarin hun artikel werd geplaatst, als discutant op een studiedag) en die de stof en recente ontwikkelingen zijn blijven volgen, ofwel voor collega’s die aan het begin van hun loopbaan staan – we zijn ervan uitgegaan dat zij met een fijn borsteltje deze soms wat oudere publicaties zouden ‘afstoffen’.

Aan de vijftien respondenten werd gevraagd om te reageren op de pertinentie van het geschrift ten tijde van publicatie en op de actualiteit van het debat toen en nu, in België en Nederland.

Is dit alles vrij vlot verlopen, dit lijkt niet bepaald evident?

Het was in de realiteit een werk van lange adem en er vielen verschillende collega’s (en dus ook teksten van Serge en Paul) af als respondent. Maar we blikken uiteindelijk tevreden terug op het resultaat en we hopen dan ook stiekem dat Serge Gutwirth als emeritus niet alleen iets van zichzelf herkent wanneer hij met gebruikmaking van dit boek terugkijkt op zijn eigen mooie loopbaan als penalist, maar dat hij tot de slotsom komt dat hij ook daadwerkelijk een steen heeft verlegd.

Kunt u een voorbeeld geven van een bijdrage die in het boek aan bod komt?

Ik denk bijvoorbeeld aan een van de eerste bijdragen ‘Minder straffen, maar drukker dan ooit. Over de onverwacht krimpende rol van het strafrecht in het actuele veiligheidsbeleid’ van Hans Boutellier, expert veiligheid en samenleving en bijzonder hoogleraar. In zijn artikel wijst hij erop dat het artikel van De Hert uit 2003 hem aanleiding gaf om opnieuw stil te staan bij de rol van het strafrecht. In ruim twintig jaar tijd is er veel veranderd, ook in de veiligheidsproblematiek.

Hij verdedigt de stelling dat het strafrecht in zijn kernfunctie onaangetast blijft, maar dat het weer meer de rol van ultimum remedium vervult. Nu niet in relatie tot een disciplinerende samenleving, maar in samenspel met andere (professionele) actoren. Samen geven zij vorm aan de ordening van de samenleving, die te maken heeft met sociale spanningen, cybercriminaliteit en een groeiende drugseconomie. Deze vormen van criminaliteit maken minder directe slachtoffers, maar hebben wel een ontwrichtende invloed op de samenleving als systeem. Dat heeft consequenties voor het functioneren van ‘de justitiële functie’. Deze speelt nog steeds een cruciale rol, maar kan meer dan ooit alleen worden waargemaakt in nauwe relatie met andere partijen. Bij de veiligheidsproblemen van vandaag gaat het vaak om complexe zaken die alleen in samenhang met andere partijen kunnen worden opgelost. Het maakt dat politie en Justitie het drukker hebben dan ooit, terwijl er steeds minder zaken worden afgedaan door de strafrechter.