Het ouderlijk vruchtgenot: nog steeds actueel of eerder een overblijfsel uit de 19de eeuw?

Bij Intersentia is in oktober 2022 de CABG-uitgave ‘Het ouderlijk vruchtgenot. Een kritische analyse’ van Alix Van Sinay verschenen.

Deze bijdrage vormt een eerste alomvattende, kritische analyse en technische uitwerking van de regeling van het ouderlijk vruchtgenot in België. Aan de rechtspractici wordt een beter inzicht gegeven van de rechten en plichten van de ouders met betrekking tot het ouderlijk goederenbeheer en het ouderlijk vruchtgenot in het bijzonder. De Nederlandse en Franse regeling komen hierbij eveneens aan bod. Daarnaast wordt het nieuwe goederenrecht betrokken in deze bijdrage door een vergelijking te maken met het vruchtgebruik zoals omschreven in Boek 3 “Goederen”. Tot slot volgt een evaluatie van het ouderlijk vruchtgenot.

Intersentia interviewde de auteur over deze publicatie.

Kan u kort het begrip ‘ouderlijk vruchtgenot’ situeren?

Het ouderlijk vruchtgenot is een rechtsfiguur uit het personen- en familierecht, die de ouders aanspraak geeft op de vruchten (inkomsten) van het vermogen van hun minderjarig kind tot aan de meerderjarigheid of ontvoogding. Daartegenover staat hun plicht als ouders om met deze vermogensinkomsten aan bepaalde kosten van hun kinderen te voldoen. Wat overblijft, mogen zij vrij besteden. Sinds de invoering ervan in het Burgerlijk Wetboek in 1804 is deze rechtsfiguur nauwelijks gewijzigd. In dit boek wordt het ouderlijk vruchtgenot kritisch geanalyseerd en geëvalueerd, maar het blijkt duidelijk dat het ouderlijk vruchtgenot een verouderde rechtsfiguur is, die aan herziening toe is.

Betekent dit ‘ouderlijk vruchtgenot’ dat alle goederen die het minderjarig kind zou kunnen bezitten aan het wettelijk vruchtgenot onderworpen zijn?

In principe zijn inderdaad alle goederen die het minderjarig kind zou kunnen bezitten aan het wettelijk vruchtgenot onderworpen. Zo genieten de ouders bijvoorbeeld de huuropbrengsten van onroerende goederen op naam van het kind, interesten op rekeningen waarvan het kind titularis-rekeninghouder is, uitgekeerde dividenden op aandelen op naam van het kind of inkomsten uit beleggingen op naam van het kind. Vóór de wet van 13 februari 2003 werd door rechtspraak en rechtsleer aangenomen dat het vruchtgenot zich niet uitstrekte tot de geldsommen die de minderjarige op zijn persoonlijke spaarrekening had staan. Het zou immers de spaarzin van de minderjarige afremmen wanneer de interesten zouden toekomen aan de ouders. Sinds de wet van 13 februari 2003 is hier wel verandering in gekomen. Interesten van gelden door of namens het kind geplaatst bij een erkende spaarkas of bank zijn nu onderworpen aan het ouderlijk vruchtgenot, behoudens ingeval het kapitaal zelf onder een van de uitzonderingen vermeld in artikel 387 oud BW valt. Artikel 379, tweede lid oud BW en artikel 776 oud BW verwijzen bovendien uitdrukkelijk naar het recht op wettelijk vruchtgenot voor aan de minderjarige toekomende geldsommen, die op bevel van de rechter of afkomstig uit een nalatenschap op de rekening van de minderjarige worden geplaatst.

De wet bepaalt wel enkele uitzonderingen op het beginsel dat alle goederen van de minderjarige onderworpen zijn aan het ouderlijk vruchtgenot. Met name, de goederen die het kind door eigen arbeid heeft verdiend en de geschonken en gelegateerde goederen, onder de uitdrukkelijke voorwaarde dat de ouders daarvan het genot niet zullen hebben (art. 387, eerste lid oud BW). De ouders beheren wel nog steeds deze goederen in het kader van het ouderlijk goederenbeheer en zij zullen rekenschap moeten afleggen over zowel het kapitaal als de opbrengsten ervan.

Belangrijk is uiteraard dat de ouders met de inkomsten van de goederen waarop ze hun genotsrecht kunnen laten gelden eerst de lasten verbonden aan het ouderlijk vruchtgenot moeten voldoen. Op die manier worden de ouders verhinderd om de inkomsten van hun kinderen ongebreideld naar eigen goeddunken aan te wenden.

Is het ouderlijk vruchtgenot dan te vergelijken met het gemeenrechtelijk vruchtgebruik?

Het ouderlijk vruchtgenot vertoont een zekere gelijkenis met het gemeenrechtelijk vruchtgebruik. Bepaalde auteurs beschouwen het ook als een strikt persoonlijk vruchtgebruik. Het is zo dat de wet in de regeling omtrent het ouderlijk vruchtgenot expliciet verwijst naar het gemeenrechtelijk vruchtgebruik (art. 386, 1° oud BW). De overheersende strekking in de rechtsleer is echter dat het ouderlijk vruchtgenot niet zomaar gelijk te schakelen is met het gemeenrechtelijk vruchtgebruik. Het ouderlijk vruchtgenot vertoont inderdaad gelijkenissen met het gemeenrechtelijk vruchtgebruik, maar de verschilpunten zijn te talrijk en te belangrijk waardoor het als een afzonderlijke regeling met eigen kenmerken moet worden beschouwd. In mijn publicatie bespreek ik uitvoerig de gelijkenissen en de belangrijke verschilpunten om aan te tonen dat het recht op ouderlijk vruchtgenot moet beschouwd worden als een wettelijk vruchtgebruik sui generis, toegekend aan de ouders als attribuut van het ouderlijk gezag, onderworpen aan een autonome regeling, maar waarop bepaalde beginselen van het gemeenrechtelijk vruchtgebruik van toepassing zijn.

Bent u van mening dat het ouderlijk vruchtgenot zoals dit nu in België bestaat voldoende doelmatig is, de regeling voldoende rechtszekerheid biedt en of deze voldoende in overeenstemming is met het belang van het kind?

Van bij de invoering van het ouderlijk vruchtgenot was in de rechtsleer reeds kritiek te horen op het belonend karakter van het ouderlijk vruchtgenot. Het ouderlijk vruchtgenot geeft aan de ouders een geldelijk voordeel ter compensatie voor het kind levensonderhoud, opvoeding en een passende opleiding te verschaffen. De ouders verkrijgen dus een soort beloning voor een plicht waartoe ze gehouden zijn, namelijk de bijzondere onderhoudsplicht. Sommige auteurs zijn van mening dat dit geldelijk voordeel niet strookt met de huidige invulling van het ouderlijk gezag. Daarnaast kan de vraag gesteld worden of het ouderlijk vruchtgenot er daadwerkelijk voor zorgt dat ouders van minderjarige kinderen een compensatie verkrijgen.

In de eerste plaats dient het minderjarig kind over een vermogen te beschikken dat inkomsten genereert. De voorwaarde voor de toepassing van het ouderlijk vruchtgenot is dus een vermogend minderjarig kind. Dit is vermoedelijk zelden het geval. Een bijzonder knelpunt in de wettelijke regeling van het ouderlijk vruchtgenot vind ik ook het gegeven dat de wetgever de ouders het recht geeft om het saldo van de opbrengsten van het vermogen van het minderjarig kind vrij te besteden, zonder enige verantwoording én zonder enig toezicht. Ik vind dan ook dat het ouderlijk vruchtgenot niet doelmatig is. De beoogde doelstellingen worden niet, of althans niet voldoende bereikt. De toepassing van het ouderlijk vruchtgenot vereist dat het minderjarig kind vermogend is en dat zijn vermogen inkomsten genereert. De meeste ouders zullen geen beloning ontvangen voor hun opvoedende taak omdat hun kind nu eenmaal niet vermogend is, of toch niet vermogend genoeg. Dit maakt van het ouderlijk vruchtgenot een zeer willekeurige regeling. Daarnaast zorgt het ouderlijk vruchtgenot er niet voor dat meningsverschillen tussen de ouders en het kind worden vermeden. Vaak rijzen er conflicten over de vraag of ouders gehandeld hebben in het kader van hun recht op ouderlijk vruchtgenot, dan wel als wettelijk beheerder.

Het ouderlijk vruchtgenot - een kritische analyse

Alix Van Sinay

Oktober 2022
ISBN 9789400015524