Interview

Interview naar aanleiding van het verschijnen van de zevende editie van Openbare Financiën

Bij Intersentia verscheen in het najaar 2022 de zevende editie van het boek ‘Openbare financiën – Theorie en praktijk in België’ van Frank Naert, Koen Algoed en John Crombez.

Dit multidisciplinaire handboek geeft een overzicht van alle deelgebieden en aspecten van de openbare financiën. Het vakgebied Openbare financiën, dat de financiën van overheden bestudeert, is veelzijdig en multidisciplinair. Het uitgangspunt van de auteurs is economisch en wordt verbreed met aandacht voor juridische, politieke en beleidsaspecten.

In het eerste deel belichten ze de rol van de overheid in de economie, met onderwerpen als publieke besluitvorming en begrotingsprocedures, belastingheffing, overheidsuitgaven, begrotingssaldi en schuld. In het tweede deel lichten ze het institutionele en wettelijke kader van de begrotingen op de diverse niveaus – Europees, federaal, regionaal en lokaal – grondig door.

Intersentia interviewde de auteurs naar aanleiding van het verschijnen van de zevende editie.

Over de auteurs

Frank Naert is doctor in de Economische Wetenschappen en emeritus hoogleraar aan de Universiteit Gent, waar hij Openbare Financiën doceerde.

Koen Algoed is doctor in de Economische Wetenschappen (KU Leuven). Hij is sinds juni 2016 secretaris-generaal van het departement Financiën en Begroting.

John Crombez is doctor in de Economische Wetenschappen en doceert Openbare Financiën aan de universiteiten van Gent en Hasselt. Hij is voormalig federaal kabinetschef van Begroting en staatssecretaris voor Fraudebestrijding.

Dit handboek Openbare Financiën verschijnt in zijn zevende editie. Wat is de ontstaansgeschiedenis? Waarom was er nood aan dit handboek?

De oorsprong van het handboek ligt ergens in de tweede helft van de jaren negentig van de vorige eeuw. Op dat moment was er één handboek openbare financiën beschikbaar in Vlaanderen, met name de ‘Inleiding tot de openbare financiën’ van Vic Van Rompuy en Wim Moesen. Dat boek dateerde evenwel van 1977 en was op dat moment dus al erg gedateerd. Vandaar dat Herman Matthijs, Frank Naert en Jef Vuchelen de koppen bijeenstaken om, gestimuleerd door Hans Kluwer, een alternatief en actueel handboek te schrijven. De eerste editie verscheen in 1999 bij Intersentia en werd daarna geregeld bijgewerkt, zodanig dat we nu aan de zevende editie zitten.

Maar als het gaat over de nood aan een dergelijk handboek, dan volstaat het te zien dat de begroting het vaakst voorkomende onderwerp is in artikels die het politieke en het maatschappelijke combineren. De interesse is groot, en de marge om de kennis erover te verbeteren is ook niet onbestaande. Voor iedereen die interesse betoont in het maatschappelijk politieke is kennis over de begroting een grote meerwaarde.

Wat is de bijzondere insteek/meerwaarde? Wat maakt dit werk uniek?

Er bestaan talrijke Angelsaksische handboeken over openbare financiën. Die zijn evenwel niet echt handig in een Vlaamse en Belgische context. De theorie is wel universeel, maar de praktijk is natuurlijk afhankelijk van de politiek-institutionele omgeving die specifiek is. Daarom is een Belgisch-Vlaamse insteek noodzakelijk. Gegeven de structuur van het Belgische bestuur in al zijn domeinen, en de verdeling van de bevoegdheden, is het een uitdaging om bevattelijk weer te geven hoe de globale begroting in haar werk gaat. Dit werk heeft dat precies in deze versie ook als insteek. Het is een werkboek, wat betekent dat de opbouw van het boek het voordeel heeft dat de structuur altijd voor ogen gehouden wordt. Maar het vergt toch altijd wat inspanning om dat ook effectief in de vingers te krijgen.

Hoe verliep het bijwerken van deze zevende editie?

De start was traag, maar eens de machine op gang was gekomen, verliep het proces erg vlot. De verstandhouding tussen de auteurs was optimaal en de zachte maar dwingende hand van Inge Verbeeck, uitgever bij Intersentia, hield ons bij de les.

Wat het bijwerken in deze editie ook aangenaam maakte, was het gegeven dat er voor de eerste keer ook werd gewerkt met in het achterhoofd het automatisch online updaten van tabellen en grafieken. Zeker in deze speciale tijden waar er meer variatie zit in uitgaven en inkomsten en in de schuldevolutie een grote meerwaarde.

Welke belangrijke wijzigingen hebben jullie verwerkt in de nieuwe editie?

Eén van de grootste uitdagingen voor een handboek openbare financiën is het actualiseren van de cijfers. Die komen uit zoveel verschillende bronnen en worden zo dikwijls aangepast dat het een heksentoer is om tot een consistent verhaal te komen.

En zoals aangehaald, is het feit dat de belangrijkste gegevens nu tussentijds ook aangepast beschikbaar zullen zijn, ook een meerwaarde. We merken dat zelf: als je lesgeeft over publieke financiën, is het erg nodig in deze tijden om op de actuele cijfers te werken wegens de grotere sprongen in veel begrotingsposten dan in andere tijden.

Wat is de impact van de COVID-19-herstelmaatregelen op de openbare financiën?

Eigenlijk zie je de impact op twee manieren. In de jaren van de coronacrisis zag je enorme uitgaven om de economie in al haar geledingen te ondersteunen. Dat is nog niet weg, en er is in de steun naar de gezinnen zelfs nog een laag bijgekomen door de energiecrisis. Maar ten tweede moet je vaststellen dat veel van die maatregelen tijdelijk zijn en geen blijvende impact hebben op de lopende begrotingen. En dan is het boeiend om te zien hoe het tekort en de schuld reageren op het samenspel van alle factoren. Concreet verbeteren de tekorten en de schulden niet even snel als het wegvallen van die tijdelijke uitgaven, wat een interessant gegeven is voor de begrotingsanalyse.

Welke andere actuele politieke dossiers hebben een impact op de openbare financiën?

We zien de stijging van het heractiveren van arbeidsongeschikte mensen als een actueel en hoopvol gegeven voor de begroting, ook al gaat het nog maar om een kiem. Het belang ervan zie je in de voorspellingen: er wordt voorspeld dat we structureel tot 1,5 procent van het bruto binnenlands product meer zullen uitgeven aan arbeidsongeschiktheid dan we tien jaar geleden dachten. Daarmee is een groot stuk van de pensioeninspanningen van de laatste tien jaar tenietgedaan. Daarom is dat een actueel dossier om met een vergrootglas te volgen voor de begroting.

Wat zijn de markantste trends inzake openbare financiën van de laatste jaren/decennia?

Een dossier dat al een tijdje actueel is en het nog een tijd zal blijven, is de productiviteit. Er zijn pogingen om de werkzaamheidsgraad te verhogen. Maar tegelijk volgt de productiviteit niet en zitten we nog steeds met dat fabuleuze record in het aantal arbeidsongeschikte mensen. En bovendien weten we dat de uitgaven in de gezondheidszorg in de komende twintig jaar twintig procent hoger zullen komen te liggen. Die dubbele trend zie je als uitdaging in veel westerse economieën.

Hoe ziet u de materie verder evolueren?

Het samenspel tussen die factoren is samen te vatten door te stellen dat als we de arbeidsmarkt en de kapitaalinvesteringen niet naar hogere verwachte productiviteit kunnen brengen, we het moeilijk zullen krijgen om bijvoorbeeld de gezondheidszorg degelijk te financieren. Daar is werk aan de winkel op verschillende vlakken. Arbeidsongeschiktheid veel meer vermijden, en arbeidsongeschikten sneller herintegreren in activiteit is er één van. De administratietijd in veel beroepen drastisch verminderen – denk aan leerkrachten, verplegers, politie … maar zie het maar best algemeen – is noodzakelijk. En ten derde misschien zorgen dat nieuwe en vaak disruptieve technologie sneller kapitaal en toegang tot de markt vindt.